اصول و ضوابط حاکم بر مناقصه پیمانکاری

 

جهت اخذ پروژه ساختماني يا صنعتي يا توليدي پيمانكاران از طريق مختلف اقدام مي نمايد كـه مهـم تـرين و معمـول تـرين آن شـركت در مناقصات از طريق فراخواني دستگاه هاي اجرايي است . عملياتي شدن پروژه ها , تابع ضوابط و شرايط مختلف از جمله تشخيص ضرورت , مطالبات اوليه , برآورد تقريبي هزينه ها , اقتصادي بودن طرح , تأمين اعتبار و در نهايت تخصيص بودجه جهت اجراي آنها مي باشـد كـه در صورت طي مراحل مذكور و صدور مجوز جهت آغاز عمليات اجرايي , دستگاه هاي ذيربط از طريق مناقصـه نسـبت بـه شناسـايي پيمانكـار واجد شرايط اقدام و پس از طي تشريفات مناقصه , در چارچوب ضوابط و دستورالعمل هاي مربوطه , نسبت به واگذاري عمليات اجرايي بـه پيمانكار برگزيده اقدام مي كنند , مناقصه روشي براي انتخاب كيفيت بهتر و قيمت كمتر است و معمولاً معـاملات عمـده و بـزرگ دولتـي بـا روش مناقصه انجام مي شود : » مناقصه ترتيبي است كه در آن شركت سهامي عام و خاص يا سازمان هاي دولتي و نهادهـاي عمـومي و عـام المنافع , تهيه يا تحصيل يا خريد كالا ياخدمت مورد نياز خود را به اشخاص حقيقي يا حقوقي كه كمترين قيمت با مناسـب تـرين شـرايط را پيشنهاد نمايند مورد معامله و قرارداد با آنها منعقد مي كنند .

بر مناقصه چند اصل حاكميت دارد :

الف) اصل آزادي رقابت

ب) اصل شايستگي داوطلبان شركت در مناقصه يا مزايده

ج) اصل صلاحيت تكليفي در مورد تشريفات

د) اصل صلاحيت تخييري در امر انتخاب طرف پيمان

ط) اصل مهم بودن نصاب معامله

ظ) اصل حضور يك شخص از طرف شركت يا سازمان ها يا نهادهاي عمومي يا عام المنافع در عقد .

ي) قابل تجديد بودن مناقصه در موارد محدود .

از جمله اصول و ضوابطي است كه بر مناقصات حاكميت دارند . مناقصه با روش هاي زير انجام و نتايج آن در كميسـيون مناقصـات دسـتگاه اجرايي بررسي و اتخاذ تصميم مي گردد :

1. مناقصه آزاد يا عمومي

روشي است كه در آن شركت هاي عام يا خاص يا دولت يا سازمان هاي عمومي و عام المنافع , انجام عمل يا خريد كالاي يا خـدمات مـورد نياز را از طريق اعلان بين عمومي داوطلبان به مناقصه مي گذارند تا قرارداد را با شخصي كه كمترين پيشنهاد قيمت را نمـ وده منعقـد نماينـد . مناقصه عمومي يا آزاد با انتشار آگهي شروع مي گردد آگهي يك نوبت در روزنامه رسمي كشور به تشخيص دستگاه مناقصـه گـزار و از يـك تا سه نوبت به اقتضاي اهميت معامله در يكي از روزنامه هاي كثيرالانتشار محلي منتشر مي شود . اگر در آن محـل روزنامـه منتشـر شـود در صورت ضرورت در روزنامه مركز شهرستان يا استان مربوط منتشر مي گردد . در مواردي كه دستگاه مناقصه گزار لازم بداند از ساير وسايل و از طريق پخش آگهي در راديو و تلويزيون و يا ارسال آگهي براي اشخاص ذيربط و يا الصاق آگهـي در معـابر عمـومي اسـتفاده نمايـد , اگـر چنانچه به تشخيص دستگاه مناقصه گزار , موضوع معامله ايجاب نمايد كه عـلاوه بـر انتشـار آگهـي در داخـل كشـور , موضـوع بـه اطـلاع فروشندگان كالا يا انجام دهندگان كار در خارج كشور هم برسد يـك نسـخه از آگهـي بايـد بـه وسـيله وزارت امـور خارجـه بـه هريـك از ســفارتخانه هــاي ممالكــت مربــوط در  تهــران و يــك نســخه هــم بــه ســفارتخانه هــاي كشــور ايــران در ممالــك ذيــربط در خــارج فرستاده شود .

2. مناقصه محدود

روشي است كه انجام عمل يا خريد كالا با تركيبي از عمل يا خريد كالا به مسابقه عده معدود و محدودي از اشخاص حقيقـي و حقـوقي كـه مورد شناسايي شركت سهام عام يا خاص يا دولت يا سازمان هاي عمومي و نهادهاي عام المنافع است با اختيار قانون با شخصي كه كمتـرين قيمت را پيشنهاد كرده باشند منعقد نمايد . چون مناقصه محدود خلاف اصل رقابت كامل و مغاير اصل آزادي معاملات و اصل شركت برابري اشخاص در استفاده از امكانات اجتماعي است . لذا از اين روش هميشه نمي توان استفاده نمود و مقامات اداري شركت هاي سـهامي عـام و خــاص يــا دولــت يــا ســازمان هــاي عمــومي و نهادهــاي عــام المنــافع مكلف انــد جــز در مــواردي كــه طبيعــت كــار اقتضــاء مي كند از روش مناقصه محدود استفاده كنند , در غيراين صورت چنين حقي را نخواهند داشت . به طور مثال در مواردي كه براي پـروژه اي بسيار عظيم نظير استخراج نفت يا ساخت كارخانه خاصي كه تخصص آن از عهده محدودي از اشخاص حقيقي يا حقـوقي برآيـد , و تعـداد پيمانكاران در آن رابطه محدود باشد , جهت جلوگيري از اتلاف وقت , صدور آگهي و دعوت از عموم بـراي شـركت د ر مناقصـه ضـروري نخواهد بود , زيرا چنين امري موجب اتلاف وقت اداره مناقصه گزار مي شود , دعوت نامه شركت در مناقصه محدود براي اشخاصـي ارسـال مي شود كه صلاحيت آنها براي شركت در معامله مورد نظر , قبلاً تشخيص داده شد , و نام آنها در فهرست واجدين صـلاحيت درجـه شـده باشد . تشخيص صلاحيت براساس ميزان سرمايه , ماشين آلات و لوازم كار , كادر فني متخصص , سـابقه عمـل و سـاير شـرايطي بـه عمـل خواهد آمد كه به اقتضاي نوع معامله از طرف وزارت خانه يا مؤسسه دولتي تعيين مي شود . ضوابط مذكور در يك آگهي كه به اين منظـور و حداقل يك نوبت در روزنامه رسمي كشور و يك بار در روزنامه هاي كثيرالانتشار منتشر مي شود و اعلام خواه شـد تـا داوطلبـان در مهلـت مقرر در آگهي , اطلاعات و مدارك لازم را ارسال دارند . براي تشخيص صلاحيت كميسيوني مركب از سه نفر عضو با انتصاب وزير يا رئيس مؤسسه تشكيل مي شود . كميسيون مذكور پس از رسيدگي به مدارك داوطلبان , واجدين صلاحيت را براي هر رشته از معـاملات انتخـاب و عنداللزوم آنها را درجه بندي مي كند و در صورتي كه تعداد واجدين صلاحيت در هر رشته يا هر درجه از پنج نفر كمتر نباشد نتيجه پـس از تأييد وزير يا رئيس مؤسسه ذيربط به آنها ابلاغ و اسامي اشخاص مذكور در فهرست واجدين صلاحيت درج مي شود , دعوت نامـه شـركت در مناقصه محدود بايد براي كليه اشخاص كه نام آنها در فهرست واجدين صلاحيت براي معامله مورد نظر مندرج است ارسال گـردد , مگـر آنكه در فهرست مزبور حداكثر معاملاتي را كه در زمان واحد مي توان به يك شخص واگذار نمود پيش بيني شده باشد كه در اين صـورت از كساني كه معاملات واگذاري به آنها از حد نصاب مذكور تجاوز كرده باشد دعوت به عمل نخواهد آمد . رعايـت كليـه مقـررات مربـوط بـه مناقصه عمومي در صورتي كه با مقررات مناقصه محدود مغاير نباشد در مناقصه محدود لازم و ضروري خواهد بود .

3. مناقصه اختياري

روشي است كه شركت هاي سهام عام و خاص يا دولت يا سازمان هاي عمومي و نهادهاي عام المنافع , خريد خدمات يا كالاها يـا مجموعـه كالا و خدمات معين و مورد نياز خود را به مناقصه عمومي مي گذارند , اما قرارداد را با شخصي كه مناسب ترين شرايط را پيشنهاد مي نمايند منعقد مي كنند . در مناقصه اختياري سازمان يا نهاد يا شركت مورد نظر مجبور و مقيد به انعقـاد قـرارداد بـا شخصـي كـه كمتـرين قيمـت را پيشنهاد كرده نمي باشد . شبيه مناقصه محدود است و از اين جهت كه موضوع معامله بدون تبعيض به رقابت گذاشته مي شود شـبيه مناقصـه عمومي خواهد بود . در مناقصه اختياري شركت يا نهاد يا سازمان مربوط بايد در ذيل آگهي مناقصـه تصـريح كنـد كـه در قبـول يـا رد همـه پيشنهادها آزاد است . معاملات بزرگ دولتي مي بايد با انتشار آگهي به صورت مناقصه آزاد يـا عمـومي و يـا مناقصـه محـدود انجـام شـود .

مناقصه اختياري فقط در شرايط محدود و طبق ضوابط خاص انجام مي شود .

در آگهي مناقصه ذكر نكات زير لازم و ضروري است :

1.  نوع و مقدار كالا يا كار با ذكر مشخصات
2.  مدت , محل و نحوه تحويل كالا يا انجام كار و ترتيب عمل و ميزان خسارت در مواردي كه طرف معامله در تحويل كالا يا انجام كار كلاً يا بعضاً تأخير نمايد .
3.  تصريح به اينكه بهاي پيشنهادي بايد به مبلغ مشخص يا براساس درصد كسر يا اضافه نسبت به واحد بهاي اعلام شده تعيين و در پاكـت لاك و مهر شده تسليم گردد .
4. مدت قبول پيشنهادها
5. محل تسليم پيشنهادها
6. ميزان سپرده شركت در مناقصه به طور مقطوع كه بايد به صورت نقد به حساب سپرده دستگاه مناقصه گزار در بانك تحويـل و رسـيد آن به ضميمه پيشنهاد تسليم گردد .
7. ميزان تضمين حسن انجام معامله و ترتيب دريافت و استرداد آن , در صورتي كه موضوع معامله كالا باشـد , ممكـن اسـت بـه ميـزان تضمين حسن انجام معامله كالاي مورد معامله دريافت شود و در اين صورت بايد موضوع در آگهي قيد شود .
8. حداكثر مدتي كه براي بررسي پيشنهادها و تشخيص حائز حداقل وابلاغ برنده مناقصه ضرورت دارد .
9. روز و ساعت و محل قرائت پيشنهادها و همچنين مجاز بودن حضور پيشنهاد دهندگان يا نمايندگان آنها در كميسيون مناقصه .
10.  ميزان پيش پرداخت در صورت تشخيص دستگاه مناقصه گزار , پرداخت و واريز آن .
11. محل توزيع يا فروش نقشه ها و برگ شرايط و مشخصات در صورت لزوم
12. محل توزيع نمونه هاي ضمانت نامه و قرارداد ( در اين صورت بايد ضمانت نامه عيناً مطابق نمونه تنظيم و قرارداد نيز با قيـد اينكـه مورد قبول است امضاء و ضميمه پيشنهاد شود).
13. تصريح اين نكته كه شركت در مناقصه و دادن پيشنهاد به منزل قبول اختيارات و تكاليف دستگاه مناقصـه گـزار مـي باشـد . دسـتگاه مناقصه گزار در صورتي كه ذكر شرايط خاصي را علاوه بر آنچه ذكر شده است , لازم تشخيص دهد مشروط بر اينكـه بـا قـوانين جمهـوري اسلامي ايران مغاير نباشد , مي توان در متن آگهي يا در نقشه ها و برگه هاي شرايط و مشخصات درج نمايـد ولـي منظـور داشـتن امتيـازات جديد براي برنده مناقصه , هنگام عقد قرارداد يا اجراي قرارداد به هر عنوان ممنوع مي باشد . در صورتي كه شرايط مناقصـه مفصـل باشـد و درج آن در روزنامه مستلزم هزينه زياد گردد , ممكن است نوع كالا يا كار مورد معامله و مقدار و مدت تحويل درج و تصريح گردد كه نقشـه ها و برگ شرايط و مشخصات معامله در محل معيني موجود است و پيشنهاد دهندگان بايد يك نسخه از آن را دريافت و با قيد قبولي , امضاء كرده و به پيشنهاد خود ضميمه كرده و آن را تسليم كنند .

كميسيون مناقصه

كميسيون مناقصه به دو صورت قابل تشكيل است :

الف) كميسيون مناقصه در طرح هاي ملي : كميسيون مناقصه در طرح هاي ملي از سه نفر به شرح زير تشكيل مي گردد :

1. معاون وزارتخانه يا مؤسسه دولتي يا يك نفر نماينده به انتخاب وزير يا مؤسسه ذيربط .
2. ذيحساب وزارتخانه يا مؤسسه دولتي يا نماينده او .
3. رئيس قسمت تقاضا كننده مورد معامله يا نماينده او .

ب) كميسيون مناقصه در طرح هاي استاني : كميسيون مناقصه در طرح هاي استاني از سه نفر به شرح زير تشكيل مي شود :

1. رئيس دستگاه مناقصه گزار يا نماينده او
2. ذيحساب شهرستان مربوط يا نماينده او .
3. در مواردي كه معامله مربوط به امور فني باشد حضور يك نفر مأمور فني به انتخاب دسـتگاه مناقصـه گـزار در كميسـيون مناقصـه امري لازم و ضروري است , در غيراين صورت با دو نفر اول و دوم كميسيون تشكيل خواهد شد .

هرگاه در مدت مقرر پيشنهادي نرسيده باشد , دستگاه مناقصه گزار مي تواند مناقصه را تجديـد يـا موضـوع را بـراي اتخـاذ تصـميم لازم بـه كميسيون مذكور در قانون محاسبات عمومي احاله نمايد . در صورتي كه در مدت مقرر پيشنهادي رسـيده باشـد , كميسـيون تشـكيل شـده و پيشنهادهاي رسيده را اعم از اينكه كمتر يا بيشتر باشد مفتوح و رسيدگي و به شرح زير اتخاذ تصميم مي كنند هرگاه به نظر كميسيون مناقصه كمترين بهاي پيشنهاد شده عادلانه باشد , كميسيون پيشنهاددهنده حداقل بهاء را به عنوان برنده مناقصه اعلام مي كنند و در غير ايـن صـورت مي تواند اظهارنظر نمايد كه مناقصه تجديد يا حداقل از سه نفر استعلام بها شود و نتيجه آن به كميسيون اعلام شود . در صورتي كـه حـداقل بهاي به دست آمده در استعلام بها كمتر از حداقل بهاي پيشنهاد شده در مناقصه را از كميسيون پيشنهاد دهنده حداقل بها در استعلام را حـائز حداقل اعلام مي نمايد . مگر اينكه تفاوت اين دو بها كمتر از 5% باشد كه در اين صورت اگر پيشنهاد دهنده حداقل در مناقصه حاضـر باشـد به حداقل بهاي به دست آمده در استعلام معامله را انجام خواهد داد , و به عنوان برنده مناقصه اعلام خواهد شـد . هرگـاه حـداقل بهـاي بـه دست آمده در استعلام برابر يا بيشتر از حداقل بهاي پيشنهاد شده در مناقصه باشد يا در استعلام بها , كسي داوطلب معامله نباشـد , يـا تعـداد داوطلبان كمتر از سه نفر باشد , كميسيون مي تواند پيشنهاد دهنده حداقل در مناقصه را به عنوان برنده مناقصه اعلام كرده يـا رأي بـه تجديـد مناقصه دهد . در صورتي كه كميسيون مناقصه برنده مناقصه را اعلام نمايد , دستگاه مناقصه گزار بايد نتيجه را به برنده مناقصه ابـلاغ كنـد تـا براي انجام معامله مراجعه نمايد . در مواردي كه كميسيون مناقصه برنده مناقصه را اعلام كرده باشد سپرده ساير پيشنهاد دهنـدگان را بايـد بـه آنها مسترد كند . هرگاه برنده مناقصه از تاريخ ابلاغ نتيجه مناقصه , ظرف مدت هفت روز به استثناي ايام تعطيل , نسبت بـه سـپردن تضـمين حسن انجام معامله اقدام ننمايد و يا براي انجام معامله حاضر شود , سپرده شركت در مناقصه او به نفع دستگاه مناقصه گزار ضبط مي گردد و مراتب به شخصي كه پيشنهاد او در مرتبه دوم قرار دارد با رعايت كليه مفاد آن ابلاغ مي شود . اگر او هم از تاريخ ابلاغ نتيجه مناقصه , ظرف مدت هفت روز به استثناي ايام تعطيل نسبت به سپردن تضمين حاضر نشود , سپرده او هم ضبط مـي شـود . در ايـن صـورت بـه تشـخيص دستگاه  مناقصه گزار , مناقصه تجديد يا موضوع براي اتخاذ تصميم به كميسيون مقرر در قانون محاسبات عمومي ارجاع مي شود . مراتب بـه شخصي كه بهاي پيشنهادي او در مرتبه دوم قرار دارد به شرطي ابلاغ مي شود كه تفاوت بهاي پيشنهادي او با برنـده مناقصـه از مبلـغ سـپرده بيشتر نباشد . در غير اين صورت رجوع كار به او ممنوع خواهد بود .

مدت هفت روز تعيين شده در مورد طرف معامله اي كه در خارج از كشور اقامت دارد , ممكن  است تا حداكثر يك ماه تعيين گردد مشروط بر اينكه در آگهي مناقصه با برگ شرايط آن اين موضع ذكر شده باشد , مأموران مسئول در دستگاه مناقصه گزار موظف هسـتند بـا توجـه بـه مدت مقرر در آگهي يا دعوت نامه مناقصه , براي ابلاغ نتيجه به برنده , به خوبي اقدام كنند كه بـه علـت انقضـاي مـدت , خسـارتي متوجـه دستگاه مناقصه گزار گردد , در غير اين صورت مورد تعقيب قرار مي گيرند , در صورتي كه حائز حداقل بها بيش از يك نفر باشـند و جهـت انجام معامله با يكي از آنها در مهلتي كه كميسيون تعيين نموده بين آنها توافق شود , حق تقدم با آن برنده مناقصه خواهـد بـود كـه در محـل انجام كار سكونت دارد . هرگاه سايرين نيز واجد اين شرايط باشند كميسيون برنده مناقصه را از طريق قرعـه كشـي تعيـين خواهـد كـرد . در انجام هر مناقصه مدارك به متقاضيان شركت در مناقصه تحويل مي شود و آنان پس از تكميل و مهر و امضـا و در پاكـت در بسـته در مهلـت مقرر به كارفرما تحويل مي دهند كه به آنها اسناد مناقصه مي گويند . اسناد مناقصه شامل مدارك زير مي باشد :

1. دعوت نامه شركت در مناقصه .
2. دفترچه توافق نامه
3. دفترچه شرايط عمومي و توافق نامه
4. دفترچه شرايط خصوصي و توافق نامه
5. دفترچه فهرست بها و ريز مقادير
6. دفترچه مشخصات فني
7. نقشه هاي اجراي كار
8. بخشنامه هاي سازمان مديريت و برنامه ريزي
9. فرم ضمانت نامه شركت در مناقصه
10. كليه نظرات كارفرما راجع به نحوه انجام كار و جدول زمان بندي كه اسناد مناقصه بعد از تكميل و مهر و امضاء در پاكـت دربسـته به همراه قيمت پيشنهادي بايد تحويل كارفرما شود كه بتوان آن را در مناقصه شركت داد .